Een gedichtje over Lagemeeden

Vorige maand fietste ik op een grijze ochtend naar het gehucht Lagemeeden, en schreef hierover een gedichtje.

Het is stil en koud
een kille dag in maart
Ik fiets door de buitenwijken van de stad
hopend dat de lucht nog opklaart.

De huizen maken plaats voor weilanden
langs het water grijze fabrieken
Dit is het Hoogkerk van de Suikerunie
grotesk, puffend, lawaaierig, nieuwe technieken.

Ik laat de stad eindelijk achter me
en kom terecht in een gehuchtje langs het Hoendiep
Het heet hier ‘de Poffert’
ik moet er nog om lachen nu ik het typ.

Hier moet ik volgens Google Maps ergens rechtsaf
ik kan het eerst niet eens vinden en dat is geen wonder
Het blijkt een smal en slingerend zandpaadje
in de verte een molen, een treinspoor, het is hier heel bijzonder.

Fiets, fiets, fiets
heelhuids kom ik aan in het streekje Lagemeeden
Het is een doodlopende weggetje met wat boerderijen
maar heeft een rijk verleden.

Hier in the middle of nowhere
heeft 500 jaar lang een kapelletje gestaan
In de veertiende eeuw gebouwd door de Aduarder monniken
na de reformatie gebruikt als kerk, maar uiteindelijk verloren gegaan.

Het was een krachtig plekje
want hier vereerde men een relikwie van st. Margiet
Geschonken door de stichter van de kapel, abt Fredericus
helaas overleefde de relikwie de reformatie niet.

In de negentiende eeuw moest de kerk wegens bouwvalligheid worden gesloopt
maar de inwoners gingen goed bezig
Een kilometer verderop werd ’ie weer opgebouwd
in Den Horn waren namelijk meer kerkgangers aanwezig.

Niet alles werd met de grond gelijk gemaakt
het oude kerkhof bleef gespaard
Die ligt nu eenzaam op een wierde tussen hoge bomen
verlaten en vergeten, maar gelukkig wel bewaard.

Het ijzeren hekje piept als ik ’m open duw
en langzaam loop ik langs de grafstenen
Oud, verweerd, begroeid, onleesbaar en omgevallen
maar niet verdwenen.

Kinderen, ouders, grootouders, geliefden,
iedereen heeft een plek
En kan in de verte naar de groene velden kijken
aan uitzicht is hier geen gebrek.

Voorjaarsbloemetjes beginnen te bloeien
krokusjes tegen het grijze steen en het groene mos
Ik loop een rondje en stap weer op mijn fiets
op de terugweg blijf ik aan Lagemeeden denken, het laat me niet meer los.

Re-post: 'Inwoner Wittewierum kwam om bij ramp Titanic'

Afgelopen week stond er een artikel van mijn hand in de Eemslander, een huis-aan-huisblad in de regio Appingedam/Delfzijl. Het betreft een aangepaste versie van een in november 2014 geschreven blogpost over Hendrik Bolhuis, een Groninger aan boord van de Titanic. Lees het volledige artikel terug op mijn blog onder 'Fietstochten door de Ommelanden' of lees de krant-versie hieronder. 

Atlantische Oceaan, voorjaar 1912

Hij keek omhoog. De inktzwarte hemel was bezaaid met glinsterende sterren en had een heldere maan. Het zijn dezelfde sterren als die waar hij als klein jongentje naar staarde, toen hij nog in Wittewierum woonde. Zittend in het weiland, achter de boerderij, kon hij urenlang dromerig naar de lucht kijken. Wat was de wereld toch een mysterie. Nu, jaren later, hield hij zich krampachtig vast aan een stuk hout, ergens in het midden van de Atlantische Oceaan. Hij wist dat hij nooit meer naar Groningen terug zou keren. Het laatste gedeelte van het schip ging onder in het ijskoude, onvergefelijke water en hij wist dat hij ieder moment zou volgen. Een vreemd gevoel van rust overviel hem. De sterren en de maan zijn hetzelfde als die in Wittewierum.

Ambitieus was Hendrik Bolhuis altijd geweest. Hij wist al vroeg dat hij andere dingen wilde dan de gemiddelde jongeman uit Wittewierum. Als hij zijn toekomst voorstelde zag hij geen landarbeider, geen echtgenoot, geen vader. Een wereldreiziger, dat zag hij. Hij droomde over verre landen en grote steden. Maar hij was ook een realist: hij zou hard moeten werken om daar te komen. Hendrik werd geboren op tweede kerstdag 1884, in Wittewierum, een klein plaatsje in het noorden van Groningen. Daar hadden zijn ouders een boerenbedrijf. Een aantal jaar later besloten zij het roer om te gooien en verhuisden naar de stad Groningen. In 1900 woonde de familie in de Steentilstraat, waar zij een kruidenierszaak en slijterij begonnen. Hendrik, toen veertien jaar, woonde tegen die tijd echter al niet meer thuis. Hij werkte bij bakker Wiardi in de Oude Ebbingestraat, en was daar ook op kamers. In 1904 vertrekt hij naar Utrecht, en de volgende zes jaar werkt hij als kok in onder meer Parijs en Monte Carlo. Toen hij in 1910 terugkeerde naar Groningen, waren beide ouders overleden. Er was, afgezien zijn broer Klaas, niets meer wat hem daar hield. Hendrik besloot nu echt de wijde wereld in te trekken en het avontuur aan te gaan.

Via Monte Carlo komt hij in de nazomer van 1911 te werk als kok op de RMS Olympic. Hendrik verdiende prima, waardoor hij regelmatig naar Groningen kon reizen om zijn broer te bezoeken. In maart 1912 staat hij op het punt om naar Klaas te gaan, als hij wordt geronseld door de Italiaanse cateraar Luigi Gatti. Gatti is bezig een keukenbrigade van de RMS Titanic samen te stellen en stelt Hendrik aan als larder chef, wat op zich niet echt een hoge functie is. Toch hoefde Hendrik hier niet lang over na te denken. Werken op het grootste, meest luxe stoomschip ooit – en onzinkbaar ook nog. Dit was waarvan hij altijd al had gedroomd. Hij ging naar New York! 

Zijn familie wist van niets. In Southampton gaf hij zijn koffer in bewaring. In die koffer zaten onder andere brieven van dames uit heel Europa. Hij stond ook wel bekend als ‘Mooie Hennie’ en de vrouwelijke aandacht was zeker niet schaars. De Vlaamse Albertine schreef dat ze op het moment zat te wachten waarop ze eindelijk een reactie zou krijgen op al haar brieven. Ze zou nooit meer wat horen.

Op 10 april 1912 vertrekt de Titanic vanuit Southampton. Op de nacht van 14 op 15 april voltrekt zich de ramp waarbij 1522 mensen om het leven komen, waaronder, op drie na, de gehele keukenbrigade. Dit huurpersoneel bestond grotendeels uit Fransen, betaald door de Italiaan Gatti. Er werd op hen neergekeken, en ze werden door de Britten niet toegelaten op het sloependek. Er gaan verhalen dat de bakkers gewoon doorgingen met brood bakken, om mee te geven aan de vrouwen die in de reddingboten werden gezet. Zij wisten toch al dat hun treurige lot bezegeld was.

Er waren drie Nederlanders aan boord, en alle drie overleefden ze het niet. Als het lichaam van Mooie Hennie al is teruggevonden, is het in ieder geval nooit geïdentificeerd. Klaas, Hendrik’s broer, kwam pas eind juli achter de reden waarom zijn broer nooit op bezoek was geweest, zoals hij had beloofd. Toen pas kwam er een overlijdensadvertentie in de krant te staan. In november ontving hij, als Hendrik’s enige erfgenaam, een Engels spaarboekje met daarop zo’n 260 gulden. Hendrik had aan boord van de Titanic 30 gulden verdiend. Hij werd 27 jaar.

Wittewierum, Nederland, voorjaar 2015 

Ik fiets over een hobbelig weggetje door de weilanden. Er is hier niets meer, afgezien enkele groepjes witbruine koeien. Ik ben er bijna. Over mijn schouder zie ik de lange weg die ik afgelegd heb op zoek naar het geboortehuis van Hendrik Bolhuis. Ik kijk weer voor me. In de verte zie ik de wierde van Wittewierum. Maar daar moet ik niet zijn. Na enig onderzoek heb ik uitgevonden waar precies in Wittewierum Hendrik’s geboortehuis moet hebben gestaan. Hij woonde op een boerderij buiten het dorp, alhoewel dorp sowieso al een groot woord is voor het gehucht Wittewierum. De eenzaam gelegen boerderij waarin Hendrik opgroeide is helaas afgebrand in de jaren 70, en in de jaren erop in verval geraakt. Er rest alleen nog een schuur. Ik wijk af van de weg naar Wittewierum en stuur een zo mogelijk nog kleiner weggetje in. Er doemt bebossing op in de verder lege en uitgestrekte omgeving. Dat is het.

Mijn mond valt open. Ik heb veel vervallen gebouwen gezien, maar dit verdient een heel nieuw woord. Van de boerderij die ooit eens was, staat er inderdaad alleen nog een schuur overeind. Maar ook dat duurt niet lang meer. Het is heel duidelijk wat ooit het erf is geweest: eromheen loopt een recht uitgegraven sloot, als een soort slotgracht. Het erf is nu bijna niet meer te betreden, maar uiterst dicht begroeid. Met moeite kan ik de schuur en een aantal andere stenen overblijfselen ontwaren. Alles is overwoekerd. Ik sta even in tweestrijd. Waag ik me door de begroeiing en ga ik in m’n eentje een vervallen terrein op in the middle of nowhere? Of ben ik verstandig en blijf ik op een afstandje? Ik hoef niet lang na te denken en al snel waag ik me door het hoge, natte gras. Het is al dagen zonnig, maar hier in het donkere bos blijft het vochtig. Binnen de kortste keren zijn mijn schoenen nat, is mijn shirt gescheurd door een bramenstruik en worden mijn benen aangevallen door zowel muggen als brandnetels. Maar dat maakt allemaal niets uit. Het zonnetje probeert door de dichte bladerendeken door te komen, en valt in bundels uiteen op de donkere grond. Het is duidelijk dat hier al jaren niemand is geweest. Dit is ook de dieren in omgeving opgevallen: zo spot ik een konijntje en wordt mijn komst befluit door vele vogels. En dan sta ik oog in oog met een moederhert en haar drie prachtige kindertjes. Moederhert kijkt me bevreemd aan maar rent niet weg. Ik kan zelfs wat bewegen en foto’s maken. Als de hertjes uiteindelijk toch verdwijnen in de hoge begroeiing kan ik niet geloven wat ik net heb gezien. Ik kijk de foto’s terug op het schermpje van mijn camera en als ik weer op kijk, staat het moederhert daar weer. Ze kijkt nog even om de hoek, nieuwsgierig wat ik aan het doen ben. Ik glimlach naar haar. Haar grote, donkerbruine ogen houden me goed in de gaten. Dan draait ze zich om en is ze weg. 

ik weer uit het bos kom, kijk ik omhoog. Het is ’s ochtends, ik kan de maan nog zien. Ik denk aan Hendrik. De sterren en de maan zijn hetzelfde. 

// Sanne Meijer, de Eemslander, 15-04-2015

Opinie: Goedenavond Appingedam! (en de rest van het Noorden)

Vanaf nu zal ik af en toe ook opiniërende artikelen plaatsen op deze blog, vaak betreffende actualiteiten in/over het Noorden. Vandaag mijn eerste artikel: Goedenavond Appingedam! (en de rest van het Noorden).

In een gesprek bij Pauw op woensdagavond 15 april, over de opvangcentra voor uitgeprocedeerde asielzoekers, deed politiek journalist Ferry Mingelen de volgende uitspraak: ‘‘Je zal altijd zien dat zo'n opvangcentrum dan natuurlijk ergens in Appingedam zit. In zo'n streek waar niemand eigenlijk wil zijn behalve als je asielzoeker bent.’’ Blijkbaar had Mingelen zelf niet door dat hij hiermee een groot aantal mensen flink beledigde. Jeroen Pauw had wel de tegenwoordigheid van geest om zich dit te realiseren en reageerde: ‘‘Goedenavond Appingedam. Daar hoeft Ferry voorlopig niet meer naartoe.’’ Logischerwijs riep dit woeste reacties op. Twitter ontplofte en #appingedam was zelfs een tijdje trending topic in Nederland.

Oké, dit kan een slip of the tongue zijn. Dat gebeurt de besten onder ons wel eens. Zoals dat gaat, kreeg Mingelen de volgende dag de kans zich te revancheren. Helaas voor hem leverde dat een aaneenschakeling van blunders op. In een interview met RTV Noord wordt duidelijk dat Mingelen eigenlijk Ter Apel had bedoeld, maar niet op die naam kwam en simpelweg een andere plaats uit het noorden van Nederland opnoemde. ‘‘In de Randstad kunnen asielzoekers zich iets makkelijker bewegen, of elders opvang vinden. Daarom worden azc’s vaak ver weg geplaatst, zoals in Ter Apel. Dat is het beleid. Dat wilde ik ermee zeggen.’’ Dat Appingedam geen asielzoekerscentrum heeft en ruim een uur rijden van Ter Apel verwijderd ligt, had Mingelen blijkbaar niet over nagedacht. Over één kam scheren gesproken.

Appingedam of Ter Apel daadwerkelijk bezoeken, dat is Mingelen net een stapje te ver. Hoewel hij door zowel PvdA kamerlid Tjeerd van Dekken, burgemeester Pot van Appingedam en burgemeester Kompier van Vlagtwedde is uitgenodigd een kijkje te komen nemen in de door hem aangevallen plaatsen, antwoordt hij tactloos: ‘‘Nou, het is wel ver weg.’’ Een teleurstellend gebrek aan nieuwsgierigheid voor een gelouterd politiek journalist. 

Mingelen doet er nog een (enigszins walgelijk) schepje bovenop door in een radiointerview op NPO1 te stellen dat Appingedam hem juist heel dankbaar zou moeten zijn voor alle gratis publiciteit, want zoveel goede promotie had het stadje nog nooit gehad, volgens hem. Alsof de historische binnenstad van Appingedam, met alle bruggetjes, hangende keukens en middeleeuwse en renaissancistische panden zichzelf niet kan verkopen. Mingelen’s reeks van ongenuanceerde opmerkingen wordt afgesloten met de opmerking dat ‘‘mensen moeten zich niet te snel aangesproken voelen als dat niet de bedoeling is’’ en dat hij de groeten doet aan de inwoners van Appingedam. 

Dit hele gebeuren is slechts een voorbeeld van een veel groter probleem dat zich in Nederland afspeelt: de langzaamaan immer groter wordende kloof tussen ‘het Noorden’ (Groningen, Friesland, Drenthe) en de rest van het land. Onwetendheid is hierbij, mijns insziens, het toverwoord. Mingelen’s gênante versprekingen zijn niets minder dan een reflectie van een denkbeeld dat in de hoofden van veel Nederlanders huist: het Noorden is een haast onontgonnen plek, ver weg, leeg, kil; een buitengebied zonder voorzieningen in haast barre levensomstandigheden. In dit denkkader is de besluitvorming omtrent gaswinning ook te verklaren; er woont toch niemand, waar maken mensen zich druk om? Natuurlijk is niets minder waar, maar hoe de regionale overheden ook proberen, dit bekende plaatje van het Noorden blijft volhardend doorzetten. Ook ik word soms geconfronteerd met bizarre denkbeelden die mensen uit de Randstad hebben over Groningen; de onbekendheid met de regio is schrikbarend. 

Maar dat een weldenkend, onderzoekend persoon – een politiek journalist note bene, niet kritisch genoeg is om zijn stereotype perspectieven op het Noorden te herkennen, biedt een verontrustend toekomstbeeld. Laten we hopen dat deze narrow-minded vooronderstellingen niet hardnekkig door blijven zetten – want dan zal het Noorden steeds verder weg drijven van de rest van Nederland.