Aan de oostelijke rand van de Stad, tegen de wijk Lewenborg aangegroeid, ligt het dorpje Noorddijk. Noorddijk bestaat eigenlijk uit maar één weg, de Noorddijkerweg, dat als een soort abrupte begrenzing tussen Stad en Ommeland dient. Aan de westelijke kant van de weg ligt Lewenborg, aan de oostelijke kant liggen weilanden. Hier houdt de Stad op. Het is een beetje een vreemde plek; het ene moment rijd ik over een fietspad door een nieuwbouwwijk vol rijtjeshuizen en grijze flats, het volgende moment fiets ik over een weg langs boerderijtjes en landerijen. Noorddijk is een fijne bestemming voor een klein fietstochtje vanuit de Stad; zo’n fietstochtje waarvan je een uur geleden nog niet wist dat je ’m ging maken, maar die perfect is als je er toch spontaan nog even uit wilt. In mijn geval zorgt een stralend voorjaarszonnetje ervoor dat ik op een middag in april besluit nog even een ommetje te fietsen.
Mooie fietspaden vlakbij de stad
In Noorddijk ben ik nog nooit geweest. Mijn fiets parkeer ik in een rek op een parkeerplaats die naast de begraafplaats ligt. Aan de overkant van de straat staat een prachtig gelegen kerk met een verrassend hoge toren. De kerk, waarvan het oudste gedeelte uit de dertiende eeuw stamt, is gewijd aan de heilige Stefanus en bezit kunstige gebrandschilderde ramen en een bijzonder neoklassiek kansel. De kerktoren trekt echter de meeste aandacht naar zich toe. Die is bijna twintig meter hoog en heeft een adelaar als windvaan. Boven de deur is een gedenksteen te zien die herinnert aan de bouw van de toren; in 1648 blijkt de eerste steen te zijn gelegd door ene Anna Maria Ulgers. Bij de inwijding van de klokken in 1660 dronken, naar verluidt, de klokkenluiders vier halve tonnen bier ter waarde van zestien gulden en tien stuivers – een fortuin in die tijd.
De kerk van Noorddijk
Maar ik ben niet naar Noorddijk gekomen voor de majestueuze kerktoren of vanwege de alcoholische uitspattingen van voormalige klokkenluiders. Ik ben op zoek naar grafzerken met bijzondere teksten; ook wel grafdichten genoemd. Grafpoëzie is namelijk iets typisch Gronings. Het komt ook wel voor in andere provincies, maar lang niet zo talrijk als in Groningen. Deze overvloed aan Groningse grafpoëzie werd vooral gemaakt in de periode van de zeventiende eeuw tot de eerste helft van de twintigste eeuw. Grafdichten werden vaak in mooie krulletters geschreven en variëren in grootte; soms zijn het vier zinnetjes, soms zijn het hele epistels. De gedichtjes zijn met name bedoeld als troost; om het verdriet van de nabestaanden te vervangen door iets hoopvols.
Ik heb gelezen dat er hier in Noorddijk enkele mooie voorbeelden zijn te vinden van zulke grafdichten. Als ik het oude kerkhof oploop merk ik gelijk dat de grafzerken netjes onderhouden zijn, en de gedichtjes dus gelukkig goed te lezen. Langzaam loop ik van steen tot steen, lezend wat ze te vertellen hebben. Sommige dichten zijn een lofzang op de overledene, terwijl andere stenen me vermanend toe lijken te spreken. Ook zijn er teksten die blijk geven van liefde, en van intens verdriet. Maar overal is er hoop. Bij die hoop speelt God over het algemeen een grote rol. Bij het merendeel van de grafdichtjes komt heel duidelijk het vertrouwen naar voren dat de overledene tot God geroepen is en nu op een mooiere plek is, ergens daarboven.
Grafdicht in Noorddijk
Grafpoëzie in Noorddijk
Hieronder een voorbeeld van een religieus gedichtje dat ik tegenkom:
’t Gelove aanbid Gods daden
Schenkt hope en troost in ’t hart
Zoo blijft al gingt ge henen
De liefde ons verenen
Dit lenigt onze smart
Of wat te denken van deze tekst op de grafzerk van een vrome kerkganger:
Hier in dit sombre graf
Rust overschot van hem
Die ons veel hulpe gaf
Thans mist ons zijne stem
De levensdraad door God bepaald
Werd hem reeds afgesneden
Zijn ziel verrees en ’t ligchaam daalt
In ’t stof hier naar beneden
En hier, een vermanend berichtje om de lezer eraan te herinneren dat het leven eindig is, en het dus zomaar gedaan kan zijn met de pret:
Ons leven is soms kort van duur
De dood kan komen ieder uur
O! mochten wij dan zijn bereid
Voor eindeloze Eeuwigheid
Hieronder een voorbeeld van een lofzang, op de vrouw en moeder des huizes:
Voor naarstigheid en vlijt
Is deze steen gewijdt
Reeds naarstig in haar jeugd
Verrigt ze haar taak met vreugd
Was vlijtig, vroeg en spa
Tot heil van kroost en ga
Voleindt was nu haar baan
Haar taak was afgedaan
Maar leeft door ’t nageslacht
Word thans aan haar herdacht
En deze is ook erg mooi:
Wat ook op aard moog heengaan of verderven
De liefde die de harten saamverbindt
Is eeuwig als God zelf, zij kan niet sterven
Maar hoopt dat ze eens de dierbren wedervindt
En dan lees ik tot slot opeens een gedichtje dat tegen alle percepties van de dood ingaat die ik tot nu toe in Noorddijk heb gezien, en waar maar weinig hoop uitspreekt:
Vrienden stapt gerust aan wal
Hier is ’t eind van uw gevaren
Niet het overgindsche dal
Zal ons rust noch kommer baren
Geen Mozes of een Jezus leer,
Moet noch u d’oogen blinden
Geen geloof; maar weten meer
Moet het maar zijn, mijn vrinden
Zoo ben ik heengegaan
Op wetenschap vertrouwen
Niet om weder optestaan
Daarop vergeefsch zij bouwen
Want de mensch is geheel
Stof
Ik loop nog een rondje over het kerkhof en staar in de verte. Voor mij strekken vlakke weilanden zich uit. Het is een typische voorjaarsdag; de blauwe lucht is oneindig en het zonnetje straalt. Het wordt overal weer groen. Er zit heerlijk geurende bloesem aan de bomen. Een groep zoemende bijtjes zwermt vrolijk om de kleine bloemetjes. Overal zie ik lammetjes, bruine en witte schatjes, waarvan sommige nog wat trillerig op hun pootjes staan en anderen al blij rondhuppelen. En dan bedenk ik me: er is inderdaad hoop. Want zolang de kille winter plaats kan maken voor het zachte voorjaar, is er hoop op nieuw leven. En zolang de lichte dagen de donkere kunnen vervangen, is er hoop dat alles wel weer goed komt.
Noorddijk
Noorddijk
Bronnen
- Plas, H. en W. Plas. Religieus Erfgoed in Groningen: oude kerken in de Ommelanden. Bedum: Profiel, 2008.
- NPO Spirit. Tot de dood ons schrijft. 16-04-2015. http://www.spirit24.nl/
- Stichting Dodenakkers. Grafpoëzie te Noorddijk. http://www.dodenakkers.nl/grafpoezie/kerkhoven-en-begraafplaatsen/55-noorddijk.html.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten